مقبره همدم الملوک اصفهان

مقبره همدم الملوک از جاهای دیدنی اصفهان می باشد که در ضلع شمالی محوطه امامزاده احمد که در مجاورت گوشه جنوب شرقی میدان نقش جهان است، بقعه‌ای به سبک قاجار با دو ستون قرار دارد. در بقعه گچبریها و آیینه کاری و نقوش رنگارنگ سبز و سفید و قرمز و آبی است که به زیباترین حالت ممکن ترسیم شده است و نقاشی‌هایی که به صورت تابلو در سقف آن هنوز می‌درخشد. در بالای سقف آن نورگیری به صورت دایره‌ای همراه با نقوش گلدانی و اسلیمی قرار دارد و نقاشی‌هایی که نشان از منظره و طبیعت دارد. نور وقتی از پنجره‌های رنگارنگ عبور می‌کند به فضای داخلی بقعه نوعی شادی و نشاط را القاء می‌کند. در بقعه سه سنگ مزار بزرگ وجود دارد. سنگ مزار همدم الملوک ملقب به همدم السلطنه، دختر امیرکبیر از زن دوم او عزت الدوله و همسر مسعود میرزا ظل السلطان (پسر ناصرالدین شاه) است که در جوانی به سال ۱۲۹۶ قمری درگذشت. فرزندان او سلطان حسین میرزا جلال‌الدوله و کوکب السلطنه و شوکت‌السلطنه و عزیزالسلطنه بودند که مقبره ی دیگر مربوط متعلق به عزیزالسلطنه است. (ملک نسا خانم معروف به عزت‌الدوله یا ملک‌زاده خانم دختر محمدشاه قاجار و مهدعلیا، که خواهر تنی ناصرالدین شاه است همسر دوم امیر کبیر بود) سنگ مزار دیگر متعلق به خسرو خان خلف صارم الدوله است که پسر ظل سلطان است. لارم به ذکر است بعضی به اشتباه می گویند مقبره خواهر ناصرالدین شاهقاجار به اسم عزیز السلطنه است در صورتی که خواهر ناصرالدین شاه، عزت الدوله است که مادربزرگ عزیزالسلطنه است و مزارش جای دیگری است. این بقعه سه سال پیش به هزینه شخصی فردی علاقمند، مرمت شد و اکنون درب بقعه پنجشنبه ها از ساعت ١٨ تا ٢٠ باز است، در بقیه زمان ها در صورتی که خادم امازاده (آقا سید) حضور داشته باشند، برای دوست داران، درب را باز می کنند. حالا در ادامه با شما سیری در ایرانی های عزیز می خواهیم گشتی در داخل مقبره بزنیم تا با ویژگی های مقبره همدم الملک از جاهای دیدنی اصفهان بیشتر آشنا شویم با ما همراه باشید. آقای فاطمی که همه او را «آقا سید» صدا می زنند درب سمت راستِ ارسی را می گشاید و من به این بقعه وارد می شوم، روبرو سه در چوبی دولنگه با شیشه های رنگی قراردارد و در سمت راست و چپ این سه در نیز دو در چوبی دولنگۀ دیگر قرار گرفته است. آقاسید می گوید: “جلوی این سه دری یک حیاط با یک حوض کوچک و آب نما قرارداشت. آن زمان این درها به سمت این حیاط بازمیشدند تا اینکه ما سال ۱۳۸۰ پشت آن را تیغه کردیم”. آقا سید ادامه می دهد: “در قدیم ساختمانها به این صورت ساخته میشد که به آن ها بیرونی و اندرونی می گفتند و پشت این دیوار راهرویی بوده که به قبر حاج آقا نجفی منتهی میشده است. روبروی این اتاق سه دری ها هم با استفاده از این ارسی به حیاط باز می شد و به این ترتیب از هردو طرف، حیاط داشت و هوا تردد می کرد و خنک می شد”. آقا سید، درب قرار گرفته در زاویه سمت چپ اتاق را می گشاید، او درست می گفت، در پشت درب چوبی ضلع شمالی بقعه، دیوارهای آجری دیده می شود. درست به موازت این سه در، در قسمت روبروی آن نیز ارسی قرار دارد که نور از شیشه های رنگی آن به زیبایی به درون می تابد و منظره ای دل انگیز ایجاد می کند. فاصلۀ ازاره های بقعه تا سقف نیم گنبدش بصورت کامل تزئین شده است. آن چیزی که در نگاه اول مرا مسخ می کند، گچبری هایی است که با رنگ سفیدشان بر زمینه ای سبز و آبی رنگ، فضای درخشانی را ایجاد کرده است. خطوط اسلیمی و ختایی به رنگ زرد بر روی زمینه سبزرنگ جای گرفته اند و نور از طریق نورگیر دایره ای شکل سقف نیم گنبدِ بقعه به درون می تابد. اطراف نورگیر، نقوش گچبریِ گلدانی دیده می شود که تصاویری از گل در آن ها نقاشی شده و در بخشهایی از این گلدانها نیلوفر آبی به رنگ زرد نقش شده است. میان نقوش گلدانی نیز گچبری هایی به شکل ترنج ایجاد شده که درونشان با آئینه کاری تزئین شده است و در بخش هایی نیز مناظر طبیعیِ نقاشی شده ای دیده می شود که به زیبایی، درون قاب گچبری شده جای گرفته اند. از ارسی روبرو نیز نور به درون وارد می شود و اینگونه فضای داخل را درخشان تر می کند. در این بقعه سه قبر مرتفع قرار دارد. یکی از آن ها قبر “همدم الملوک معروف به همدم السلطنه” دختر امیرکبیر و همسر ظل السلطان و درکنارش قبر “عزیزالسلطنه” قرار دارد و قبر سوم نیز به “ابوالفتح خان صارم الدوله” تعلق دارد. بر این نکته تأکید می کنم که ای کاش موضوع راهنمایی بازدیدکنندگان از این امامزاده و این بقعه بر عهده کارشناسان متخصص قرار میگرفت چراکه اطلاعاتی که متولی امامزاده یعنی “آقاسید” عزیز میدهد تنها بر پایه شنیده هایش است، به هروی در این بقعه تنها باید به این گفته آقاسید یقین یافت که سنگ قبر همدم الملوک به دختر امیرکبیر تعلق دارد که همسر ظل السطان بود و به همدم السطنه شهرت داشت اما درباره دو مقبره دیگر یعنی مقبره عزیزالسلطنه و ابوالفتح خان صارم الدوله باید کمی به متون تاریخی و کارشناسان متخصص مراجعه کرد. سنگ مزار همدم الملوک معروف به همدم السلطنه سنگ مزار همدم الملوک(دختر امیرکبیر و همسر ظل السلطان) از مرمر یکپارچه مکعب شکل ساخته شده است. سرلوحه این سنگ مزار شامل «هو الحی الذی لا یموت» است که طرفین آن با نقش قرینه دو فرشته در حالی که پرواز کنان گل های زنبق را حمل می کنند احاطه شده است. از وظایف فرشتگان می توان به رساندن امدادهای غیبی به انسان های خاص، حمل و طواف عرش، عبادت دائمی و استغفار برای مومنان اشاره کرد و گل زنبق نیز گرچه در فرهنگ اروپایی نمادی سلطنتی است اما بر روی قبور نشانه زندگی مجدّد و حیات ابدی است که به وسیله فرشتگان عرش برای متوفی هدیه آورده شده است. دور تا دور سنگ مزار نیز با نقش تزئینی مداخل که از جمله پرکاربردترین نقوش تزئینی هنر و معماری اصفهان است به زیبایی حجاری شده است.